KİŞİYE YÖNELİK KORUMA UYGULAMALARI(Dr. Ayla TARIM İş Müfettişi )

KİŞİYE YÖNELİK KORUMA UYGULAMALARI

    

İşyerinde oluşan sağlık risklerine karşı koruma uygulamalarından ilk önce kişiye yönelik koruma uygulamalarından bahsetmek gerekir. Kişiye yönelik bu uygulamalar kişinin, uygun işe seçilmesi,  işe giriş ve periyodik muayenelerinin yapılması, geri dönüş muayenelerinin yapılması ve rehabilitasyonuna destek olunması ve bu uygulamaların dışında diğer koruma uygulamalarından sonra en son kişisel koruyucu kullanımı ile ilgili uygulamalardır.

Biz burada işyeri hekiminin görevleri içinde yer alan işe giriş ve periyodik muayenelerinin yapılması ve kişinin yapacağı işe uygun olup olmadığının değerlendirilmesinden bahsedeceğiz.

İşçinin çalışacağı işyerinin tamamında  veya işyerinin bir ünitesinde var olan tüm riskler dikkate alınıp, bu risklere yönelik klinik ve laboratuar muayeneler yapılarak tamamlanan işe giriş muayene sonucuna göre işçi seçilerek işe yerleştirilmiş olur. İş-işçi uyumunun sağlanabilmesi  ve çalışma yaşamının insana uygun hale getirilmesi için; çalışma ortamının düzenlenmesi, uygun teknoloji seçilmesi ve işçi işe girmeden muayenesinin usulüne uygun olarak yapılması gerekmektedir.

İşe giriş muayenesinde elbette ki işçinin fizyolojik ve psikolojik yetenekleri  değerlendirilmelidir. Sağlık sakıncası olan madde ve etkenler dikkate alınmalıdır. Yetenekleri ölçüsünde uygun işçiye uygun işin sağlanması yönünde değerlendirme yapılmalı, özürlü veya kronik hastalığı olması nedeniyle mevcut  işe uygun olmayan işçi yerleştirilmemeli, eğer sorun üretim biçiminden kaynaklanıyorsa uygun olmayan üretim biçimi değiştirilerek işçi işe yerleştirilmelidir.

Yapılan araştırmalar toplumun  yaklaşık %10’unun malul ve veya özürlü olduğunun göstermektedir. Özürlüleri koruyan ve  işe yerleştirilmeleri konusunda  zorunluluk getiren yasal düzenlemeler bulunsa da bu   bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerindeki engelleri nedeniyle çalışma gücünün en az yüzde 40’ından yoksun olduğu sağlık kurulu raporuyla belgelenenleri kapsamaktadır. Bu kapsama girmeyen özürlülerin de ve kronik hastalığı bulunanların da işe yerleştirilmelerine özel bir önem verilmelidir.

Kronik hastaların yanlış yerlere yerleştirilmesi durumunda hastanın var olan şikayetleri meslek hastalığını taklit edebilir veya hastanın ağır bir klinik tablo ile karşımıza çıkması gibi istenmeyen durumları ortaya çıkartabilirler.

Bu nedenle işe giriş muayenesinde veya erken kontrol muayenelerinde durum tespiti yapılmalıdır. Bu amaçla Kronik Hastalık ve Bedensel Engellilik Izleme Dosyası oluşturulmalıdır. Her yerde çalıştırılması uygun olmayan engelliler ve kronik hastalığı olan risk grupları tespit edilmelidir. Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar, çocuk ve genç işçiler ile bazı durumlarda kadın işçilere işe girişte bir rapor düzenlenir. Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar için rapor düzenlenmesi zorunluluğu yasal düzenlemelerde belirtilmiştir (lş Kanunu m. 86. Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü m.3. Kadın İşçilerin Sanayie ait Gece Postalarında Çalıştırılması Hk. Tüzük m.5. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü m.59/8). İş Yasası tüm çalışanlara işe giriş raporu verilmesini öngörmektedir . Ancak ağır ve tehlikeli ile ağır ve tehlikeli olmayan işlerle ilgili raporların ayrı ayrı yönetmeliklerle açıklanması gerekmektedir. Tüm çalışanlar için düzenlenmesi gereken bu raporlar; İş Yasasında (m.89) belirtilen yönetmelikler çıkartılmadığı için ağır ve tehlikeli işler kapsamında çalışmayanlara düzenlenmemektedir Ağır ve tehlikeli işler kapsamına girmeyen işlerde çalışacak işçiler için yapılacak işe giriş muayenesi ve işe giriş raporu ile ilgili belirsizlik netleşmemiştir .Bu alandaki yasal boşluk nedeniyle alanda gözlenen karmaşa herkesin kendi yorumu ile yaptığı uygulamalar şeklinde sürdürülmektedir.

İşe giriş muayenesi nasıl yapılır:

Kimlik bilgileri ilgililer tarafından doldurulduktan sonra yönetmeliğin ekinde bulunan örneğe uygun bu rapor işçi ile birlikte işyeri hekimine gelir. İşyeri hekimi öz geçmiş, soy geçmiş ve anamnezden sonra fızik muayene yapar. Burada yapılması gereken o işyerindeki risk analizi sonucu belirlenen risklerle ilgili ek ve tamamlayıcı muayenelerin doğru belirlenmesi ve yaptırılmasıdır. Ayrıca sistemlerle ilgili tüm laboratuar muayenelerini yapılması gerekmemektedir .

İşe giriş muayenelerinde nelere dikkat edilmelidir. Örneklerle açıklayacak olursak;  (Tonguç E. Meslek Hastalıkları Kılavuzu)

Örnek 1:

Yüksekte çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesinde: Yüksekte yapılan aşağıda belirtilen işlerde çalışacaklara iş risklerine uygun işe giriş muayenesi yapılmalıdır .

Yüksekte yapılan işler: Yapı işleri, inşaat, yapı iskelesi, çelik yapı montaj, prefabrik yapı montaj, kule, köprü, tünel, metro, kuyu açma, baca, direkte çalışma, yüksekte temizlik işi (bina dış yüzeyi), gemi yapımı, iskele, liman, vinç operatörü vb işler .

Yüksekte yapılan işlerde çalışamayacaklar;

     a) Kadınlar, 18 yaş altında olanlar, bedensel engelliler, (Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü, ek cetvel)

    b) Kronik hastalar; dolaşım sistemi hastalıkları (hipertansiyon, hipotansiyon, arterioskleroz, kalp ritm bozukluğu. kalp yetmezliği, geçirilmiş MI), böbrek hastalıkları, D.M., nörolojik hastalıklar (epilepsi), psikiyatrik hastalıklar .

     c) Baş ve boyun travması geçirenler, ilaç, alkol ve uyuşturucu alışkanlığı olanlar, görme bozukluğu, vertigo semptomu olanlar.

Yüksekte çalışacak olanlara işe giriş muayenesi:  Oz geçmiş, soy geçmiş, fızik muayene, baş-vücut denge işlevinin muayenesi, görme ve işitme muayenesi.

Yüksekte çalışacak olanlara ek laboratuar muayenesi; EKG, metabolizma (kan şekeri), kreatinin, hemogram, tam idrar tetkiki, akciğer grafisi (toz riski varsa) ve odiografi (gürültü riski varsa) .

Yüksekte çalışacak olanlara aralıklı  kontrol muayeneleri

a) İlk (erken) kontrol muayenesi; bedensel engelliler ve kronik hastalar, yaşlılar için,

b) Periyodik muayeneler; yılda bir kez,

Örnek 2:

Gürültülü işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi: Gürültülü ortamda yapılan aşağıda belirtilen işlerde çalışacaklara iş risklerine uygun işe giriş muayenesi yapılmalıdır.

Gürültülü işler: Madencilik, taş ocakları, taş işleme, demir- meta1 sanayi, kerestecilik-marangozluk, tekstil-deri sanayi, yapı işleri, kağıt sanayi-matbaacılık vb işler,

Gürültülü işlerde çalışması sakıncalı olanlar:

-2000, 3000, 4000 Hz'lik frekanslarda kemik yolu iletiminde 10 dB'lik işitme kaybı,

-En az bir kulakta; lOOO-2000 Hz'de 30 dB, 3000 Hz'de 40 dB, 6000-8000 Hz'de 60 dB işitme kaybı,

-.Vestibuler baş dönmesi,

-İç kulağın toksik ve dolaşım bozukluğuna bağlı hasta1ıklar ,

-İç kulak sağırlığı belirtileri,

-Otoskleroz operasyonu sonrası (işitme kaybı olmasa da),

-Dış kulakta tedaviye dirençli ekzema, düzelmeyen orta kulak akıntısı,

-Akut enfeksiyonlar (tedavi edildikten sonra kabul edilir) ,

-Kulak koruyucusu takmaya engel kulak çevresi alerjik cilt reaksiyonu olanlar ,

Gürültülü işlerde çalışanlara işe giriş muayenesi: Oz geçmiş, soy geçmiş, fızik muayene, kulak muayenesi, işitme muayenesi, otoskopik muayene, karar verilemeyen durumlarda uzman muayenesi yaptırılır ,

Gürültülü işlerde ça1ışanlara ek laboratuar muayenesi; odiolojik muayeneler,

Gürültülü işlerde çalışanlara aralıklı kontrol muayeneleri

 a) İlk (erken) kontrol muayeneleri; 1 yıl içinde,

 b) Periyodik muayeneler; 1-3 yıl ara1ıklarla yapılabilir ,

Örnek 3:

Tozlu işlerde çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi: Tozlu ortamda yapılan aşağıda belirtilen işlerde çalışacaklara, iş risklerine uygun işe giriş muayenesi yapılmalıdır.

Tozlu işler: Madencilik, taş ocakları, yapı işleri (bina, duvar, set, baraj, yol, tünel, metro, yıkım işleri), seramik-porselen, metal, cam, çimento, dokuma-tekstil, kağıt, lastik sanayi, termik santral, döküm işleri, vb işler .

Tozlu işlerde çalışması sakıncalı olanlar:

-Dolaşım sistemi hastalıkları (kalp yetmezliği, hipertansiyon) .

-Solunum fonksiyonu bozuklukları, göğüs kafesi deformiteleri (solunumu zorlaştıran) kronik akciğer hastalıkları; bronşit, bronşial asthma, amfızem, plörit, fibrötik ve granülomatöz değişiklikler. Pnömokonyozlar. Tüberküloz geçirenler (aktif, inaktif).

-Aşırı şişmanlık.

Tozlu işlerde çalışanlara işe giriş muayenesi: Oz geçmiş, soy geçmiş, fızik muayene, solunum sistemi muayenesi, dolaşım sistemi muayenesi.

Tozlu işlerde çalışanlara ek laboratuar muayenesi: Vital kapasite, zamanlı vital kapasite, solunum fonksiyon testleri, akciğer grafisi (35x35 cm. en az 200 mA'lik rontgen cihazı ile).

Tozlu işlerde çalışanlara aralıklı kontrol muayeneleri:

a) İlk (erken) kontrol muayenesi; bedensel engelliler ve kronik hastalar için (yasalara göre 6 ay-l yıl).

b) Periyodik muayeneler; 1 -3 yıl.

Ömek 4:

Solventlerle çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi:

Solventlerle yapılan aşağıda belirtilen işlerde çalışacaklara iş risklerine uygun işe giriş muayenesi yapılmalıdır .

Solventlerle yapılan işler: Solventler endüstrinin birçok türünde kullanılmaktadır .

Solvent kullanılan işlerde çalışamayacaklar:

-Kadınlar ve çocuklar .

-Kronik hastalar; karaciğer hastaları, böbrek hastaları, sinir sistemi hastaları, dolaşım sistemi hastaları; hipertansiyon, kalp ritim, bozukluğu, anjina pektoris, DM.

-Alkol, ilaç, uyuşturucu alışkanlığı olanlar .

Solventlerle çalışanlara yapılacak işe giriş muayenesi: Oz geçmiş, soy geçmiş, fızik muayene, nörolojik muayene, dermatolojik muayene, görme muayenesi.

Solventlerle çalışanlara yapılacak ek laboratuar muayeneleri: Karaciğer fonksiyon testleri, hemogram, lökosit formülü, tam idrar tetkiki (albümin, şeker, safra boyaları, sediment), EKG, odiografi (gürültülü işlerde).

Solventlerle çalışanlara yapılacak aralıklı kontrol muayeneleri;

a) İlk (erken) kontrol muayenesi; bedensel engelliler ve kronik hastalar gib risk grupları için (en geç 6 ay).

b) Periyodik muayeneler; 6 ay.

Sonuçta hekim bir karar vermek durumundadır. Çalışamaz kaydı koyabilir, geçici çalışılamayacağı durumlarda tedavi ile düzelebilecek durumları belirleyebilir. Çalışır ifadesi konulduğu durumlarda ise; işçinin işyerinin tamamında veya bir bölümünde çalışmasına izin verebilir. Bu kararı verirken önemli olan işçiye ek laboratuar muayenelerin hangi risklere göre yapıldığıdır. İşyeri risklerinin tamamına uygun laboratuar muayeneleri yapılmışsa işçi işyerinin tamamında çalışabilir .

Sonraki Muayeneler -Yer Değiştirme:

a) Erken kontrol muayeneleri:

İşe giriş muayenesinden sonra en erken muayene yasal prosedürde 1 yıl sonra yapılmaktadır.  Bazı iş kollarında bu 3 veya 6 ay sonradır. Ancak daha erken dönemde işe giriş muayenesinde tespit edilemeyen bir durum sonradan ortaya çıkarsa veya işe başladıktan sonra herhangi bir kimyasal madde veya etkene karşı reaksiyon gelişirse ya da işçide kronik hastalıklar nedeniyle duyarlılık oluşursa muayene sonucunda iş-işçi uyumunu sağlamak üzere işçinin yerinin değişimine karar verilebilir. Bu görev işyeri hekiminindir. Bu tür iş değişimlerinde danışmanlık görevi işyeri hekimine aittir.

Rapor alınmaksızın veya alınan rapora aykırı olarak uygun olmayan işte çalıştırılan sigortalının, bu işe girmeden önce var olduğu tespit edilen veya bünyece elverişli bulunmadığı işte çalıştırılması sonucu meydana gelen hastalığı için Sosyal Sigortalar Kurumunca yapılan hastalık masraflarının tümü işverene ödettirilir (Sosyal Sigortalar Yasası m.41).

İşyerinin teknolojik olarak uygunluğu, ergonomik çalışma ortamı, işçinin biososyoekonomik özellikleri iş-işçi uyumunun saptanabilmesi için değerlendirilmelidir .

Ülkemizdeki uygulamalarda  mevzuata göre erken kontrol muayenesi işçi ve işverenin isteği üzerine veya hekimin gerekli gördüğü durumda yapılabilmektedir. 

b) Aralıklı kontrol muayeneleri (Periyodik muayeneler):

Yasa gereğince ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar, çocuk ve genç işçiler ile bazı durumlarda kadın işçilere işe girişte bir rapor düzenleneceğini belirtmiştik (İş Kanunu m. 86,87, Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü m.3, Kadın İşçilerin Sanayie ait Gece Postalarında Çalıştırılması Hk. Tüzük m.5, İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü m.59/8). İşe giriş raporu düzenlenen her çalışana belirli sürelerle sağlık muayeneleri ve gerektiğinde laboratuar araştırmaları yapılmalıdır. İşin devamı süresince muayene aralıkları işin özelliklerine, çalışanın yaşına ve cinsiyetine göre değişmektedir .

Ağır ve tehlikeli işler kapsamında çalışan tüm işçilerin (kadın işçiler dahil) İş Kanununun 86. maddesi gereği en az yılda bir kez hekim raporu ile çalışmalarında sakınca olmadığının belirlenmesi gerekmektedir. Ancak bazı iş kollarında bu muayeneler daha kısa aralıklarla yapılmalıdır. Örneğin; Kurşun ve Civa ile çalışan işçilerin her üç ayda bir, Arsenik ve insektisitler ile tozlu işlerde çalışan işçilerin her altı ayda bir, klinik ve laboratuar usul1eri ile sağlık muayeneleri yapılması önerilmektedir .

Kadın işçilerin hangi iş kollarında çalıştırılacağı yönetmelikte ayrıca belirtilmiştir  Ayrıca kadın işçilerin hangi işlerde gece postalarında çalıştırılacağı Tüzük'te belirlenmiş bu işçilere her altı ayda bir kontrol muayenesi zorunluluğu getirilmiştir .

Ağır ve tehlikeli işlerde çalışan 16 yaşını doldurmuş fakat 18 yaşını bitirmemiş çocuklar için bu muayeneler en az altı ayda bir yapılmalıdır. 16-18 yaş grubu çocukların hangi işlerde çalıştırılacağı tüzükte belirtilmiştir .

13-16 yaş arası çocukların hangi işte çalışırsa çalışsın işe girişte çalışmalarında sakınca olmadığının hekim raporu ile belirlenmesi ve bu muayenelerin altı ayda bir tekrar edilmesi gerekmektedir .

c) Tüm risk gruplarının işyeri hekimi tarafından özel ilgi ile izlenmesi:

Ağır ve tehlikeli işlerde çalışanlar; iş kazası ve meslek hastalığı yönünden risk altındadır. Birden fazla iş kazası geçiren işçilerde diğer işçilere göre iş kazası geçirme olasılığı fazladır .

Gelişme çağında olan çocuk işçiler (13-18 yaş grubu küçük işçiler) gelişimi olumsuz yönde etkilenmeyecek işlerde çalıştırılmalı ve daha sık aralıklarla kontrol muayeneleri yapılmalıdır. 13-15 yaş grubu küçük işçiler öğrenimleri engellenmemek koşuluyla hafif işlerde çalıştırılabilirler.

Ancak meslek sahibi veya eğitim alan kadınlar ve 16-18 yaş grubu çocuklar ağır ve tehlikeli işlerde çalışabilirler (Ağır ve Tehlikeli İşler Tüzüğü m.2).

Kadınlar özel durumları nedeniyle risk grubu içerisinde değerlendirilir, gebe ve emzikli kadınlar risk grubu içerisinde daha özellikli bir konuma sahiptir. Bu nedenle gebe ve emzikli kadınların, yaşlıların, malul ve arızalıların fizyolojik özellikleri dikkate alınmalıdır.

Alkolikler yeniden topluma kazandırılması düşüncesiyle özel olarak izlenmelidir. 

Meslek hastalığı ve iş kazası nedeniyle işten uzak kalanlar, herhangi bir sebeple işten uzaklaşanlar ile sık sık işten uzak kalanlar, işe dönüşte işyeri hekimi tarafından muayene edilmelidirler.

d) Ek ve tamam1ayıcı muayeneler:

İşçi işe girerken ve girdikten sonra belirli sürelerle çalışma ortamındaki risklere uygun olarak ek ve tamamlayıcı tetkiklerle beraber muayeneleri yapılmalıdır. Gerekli kan, idrar, portör, odiometrik laboratuar tetkikleri ve radyolojik grafiler uygun standartlarda ve uygun yerlerde tamamlanmalıdır (İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü m.59/8)

Örneğin; bir solvent olan trikloretilenle çalışan bir işçiye, işe girişte tam kan, tam idrar, karaciğer fonksiyon testleri vb gibi tetkikler yapılabilir, bu işçiye daha sonraki muayenelerde önceki tetkikler tekrar edildikten sonra ilaveten trikloretilenin idrarda metabolitini arayarak muayene tamamlanabilir.

e) Erken tanı:

Periyodik muayeneler işyeri sağlık hizmetleri arasında ikincil görevdir. Bir işçi için erken tanı, diğer işçi için koruyucu önlemdir. Bu anlamda; erken tanıların artması toplumsal erken tanıyı sağlar.

Diğer Koruyucu Sağlık Hizmetleri:

        a-Bağışıklama: Bağışıklama da kişiye yönelik koruma uygulamalarındandır. İşyerlerindeki bağışıklama çalışmaları, işyeri hekiminin danışmanlığında planlanmalı, uygulanmalı ve izlenmelidir.

       b-İşyeri hekimi ilk yardım ve kurtarma çalışmalarının organizasyonunu yapmalı, ilgili personelin eğitimini sağlamalı ve acil tedavi hizmetlerini yürütmelidir.

İşyeri hekimi tarafından işyeri sağlık birimi merkez olmak üzere varsa sağlık personeli ile beraber ilk yardım eğitimi almış işçiler, işyerinde vardiya durumuna, çalışma ortamının genişliğine, iş kolu özelliklerine, işin risk durumuna ve işçi sayısına göre yerleştirilmeli ve her işyerinin acil sağlık ve güvenlik korunma plan ve programı yapılmalıdır.

        c-Kreş ve çocuk bakım yerleri: İşyerinde kreş ve çocuk bakım yerleri varsa, bu tür yerlerin genel hijyen koşullarının sağlanması ve çocukların düzenli sağlık kontrollerinin yapılması ve denetimi görevi işyeri hekimi tarafından  yapılmalıdır.

Meslek hastalıklarına ve iş kazalarına karşı eğitim, ilkyardım, kişisel ve genel hijyen, beslenme, kişisel koruyucuların tanıtımı ve kullanımı gibi konularda eğitim yapılabilir .Bu eğitim tercihen bilgili uzmanlarca verilmeli, eğitimlere işyeri hekimi mutlaka katılmalı ve katkı sunmalıdır .

 

ÖNLEMLER

Tıbbi Önlemler:

1. Her yerde çalıştırılması uygun olmayan risk grupları: İşe giriş ve erken kontrol muayenelerinde tespit edilecek Kronik Hastalık ve Bedensel Engellilik İzleme Dosyası'na yazılan her yerde çalıştırılması uygun olmayan engelliler ve kronik hastalığı olan risk gruplarının tespiti bu gruplar için alınacak tıbbi önlemlerin ilk basamağıdır.

2. Genel hijyen koşullarının sağlanması:

İçme suları, yemekhane, yatakhane, soyunma-giyinme dolapları, kreş, emzirme odası, tuvalet ve lavabolarla ilgili genel hijyen koşu1larının sağlanması ve portör muayenelerinin yapılması ile ilgili tıbbi önlemler hekimin görevleri arasındadır.

3. Beslenme

Yapılan işin ağırlık derecesine göre günlük enerji harcamasının belirlenmesi, alınması gereken kalori, protein, karbonhidrat, yağ ve vitaminlerin hesaplanarak uygulanması çalışmaları konusunda koruyucu önlemlerin alınması ve ilgili işlemlerin sürdürülmesi görevi bu işi yapacak uzman yoksa işyeri hekimini ilgilendirmektedir.

4. Hastalıkların olumsuz sonuçlarından korunma:

İşe giriş ve aralıklı kontrol muayeneleri sonucu alınan önlemlere rağmen mesleki veya iş ile ilgili bir hastalık tespit edilmişse diğer işçilere yönelik yeni koruyucu önlemlerin alınması ve ilgili işlemlerin sürdürülmesi gerekir .

Teknik Önlemler:

Önlemler öncelikle tehlikenin kaynağında alınmalı, risk önlenemiyorsa, sırasıyla çalışma ortamında ve kişide önlemler alınmalıdır. İşyeri hekimi risk analizi sonuçlarına göre risk yönetimi ile ilgili işverene önerilerde bulunabilir.

Sosyal Boyut ve Çevresel Önlemler:

Hastalık veya kazanın olumsuz sonuçlarından korunma amaçlanarak iş kazası ve meslek hastalığı sonrası hastaya yönelik rehabilitasyon ve tedavi görevi yerine getirilmelidir  Örneğin; işçinin yeri değiştirilebilir veya üretim süreci ile ilgili düzenlemeler yapılabilir.

Diğer işçilerde hastalığın veya kazanın oluşturabileceği olumsuz psikolojik ve organik zararlar için çevreye yönelik önlemler alınmalıdır.

Dr. Ayla TARIM

İş Müfettişi