Risk Değerlendirmesi Sürecindeki Yaygın Hatalar
Risk Değerlendirmesi Sürecindeki Yaygın Hatalar
Giriş
Önleme, Avrupa Birliği iş sağlığı ve güvenliği mevzuatında yer alan bir
prensiptir. Önlemede risk değerlendirmesinin üstlendiği rol, AB Çerçeve
Direktifinde vurgulanmıştır. Avrupa Komisyonu risk değerlendirmesini, “işyerinde
var olan tehlike durumlarından kaynaklanan ve çalışanın sağlığını ve
güvenliğini tehdit eden riskin değerlendirilmesi işlemi” olarak tanımlamıştır.”
“Risk değerlendirmesi, zarara sebebiyet verebilecek olan tehlikeleri ve bu
tehlikelerin bertaraf edilme olasılıklarını değerlendiren; ya da risklerin
kontrol altına alınmasına yönelik koruyucu ve önleyici önlemler ortaya koyan
bir çalışmanın sistematik şekilde değerlendirilmesidir.” Risk değerlendirmesi
işleminin gerçekleştirilmesindeki amaç, işverenin, çalışanların güvenlik ve
sağlığını güvence altına alan etkin önlemlerin uygulanmasını sağlamaktır.
Risk değerlendirmesi uygulamasında, her tür
işletme ve kurumda ortak bir takım hatalar yapılmaktadır. Süreç esnasında en
sık karşılaşılan hatalardan bazıları, genellikle gerçekleşme sırasına göre aşağıda
verilmiştir.
Risk değerlendirmesinin planlanması
İşverenler özenli ve dikkatli bir şekilde risk
değerlendirmesi yapmalı ve çalışanların sağlık ve güvenliğinin korunması için
gerekli olan tüm önlemleri almalıdır. Hazırlık sürecine dahil olan bazı
maddeler:
- Değerlendirmenin
bir kurul tarafından yapılması, organize edilmesi ve koordinasyonu,
- Değerlendirmeyi
yapacak yeterliliğe sahip kişilerin atanması,
- Değerlendirmeleri
yapacak kişilerin belirlenmesine yönelik olarak gerçekleştirilecek
düzenlemelerle ilgili olarak çalışan temsilcilerine danışılması,
- Kurum tarafından
istihdam edilen denetçilere, gerekli olan bilgi, eğitim, kaynak, zaman ve
desteğin sağlanması,
- İlgili
durumlarda, denetçiler arasında yeterli işbirliğinin sağlanması,
- Yönetimin dahil
edilmesi ve çalışanların katılımının teşvik edilmesi.
L Herhangi bir ekibin ya da
değerlendirilen işlem/aktivite konusunda uygulamalı bilgiye sahip olan
çalışanların değerlendirmeye dahil edilmemesi
Bir risk değerlendirmesi, yalnızca, birbirlerinden
ayrı çalışan işveren ya da işveren temsilcilerini değil, aynı zamanda
çalışanları veya onların temsilcilerini de içermelidir. Bahsi geçen tüm
taraflar, sürecin farklı aşamalarında katkıda bulunabilirler.
L Risk değerlendirmesinin, yeterliliği
olmayan kişilere verilmesi
Risk değerlendirmesini gerçekleştirmek için tayin
edilen kişinin tüm görevleri yerine getirememesi olası bir durumdur. Bu yüzden,
değerlendirmeyi gerçekleştiren kişilerin ve işverenlerin, değerlendirme
becerileri noktasındaki sınırlarının bilincinde olmaları gerekmektedir. Ek ya
da daha nitelikli bir uzmanlık hizmeti, daha sonradan gerektiğinde kullanılabilir.
Örneğin, nitelikli bir elektrik mühendisinin, karmaşık kimyasal işlemlerden kaynaklanan
risklerin değerlendirilmesi konusunda bilgisi bulunmayabilir.
L İşyerini tanımayan uzmanların risk
değerlendirmesi sürecine dahil edilmesi
Risk değerlendirmesi sürecinde dışarıdan
uzmanların getirilmesi durumunda, bu kişilere firma hakkında gerekli bilgilerin
verilmesi, hedeflerin açıkça belirtilmesi ve mevcut kaynakların sağlanması
gerekmektedir. Bu gerekli bilgilerin sağlanması sayesinde arzu edilen bir
yaklaşım elde edilebilecektir.
Risk değerlendirmesinin gerçekleştirilmesi
1. Adım: Tehlikelerin ve risk altında olanların
belirlenmesi
Risk değerlendirmesi işleminin ilk adımı,
tehlikelerin ve risk altında olanların belirlenmesidir. Tehlike, zarara
sebebiyet verme potansiyeli olan her şey olabilir. Örneğin, çalışma
malzemeleri, ekipmanlar, çalışma metotları ve alışkanlıkları gibi etmenlerin
esas itibariyle, zarara sebebiyet verme potansiyelleri bulunmaktadır.
Tehlikeler insanları, malları ve süreçleri etkileyebilir; kaza ve hastalıklara,
çıktılardaki kayıplara ve ekipman ile makinaların hasar görmesine neden
olabilir.
L Muhtemel risk kategorilerinin göz ardı
edilmesi
Risk değerlendirmesi ile ilgili adımların
uygulanmasında geliştirilmesi gereken noktalardan biri de, psiko-sosyal risk ve
iş örgütsel faktörlerin göz önünde bulundurulmasıdır. Çalışma hayatında
gerçekleşen önemli değişiklikler, psiko-sosyal risklere yol açabilmektedir.
İşin tasarlanma, organize edilme ve yönetim şeklinin yanı sıra, ekonomik ve
sosyal boyutuyla da ilintilendirilen bu gibi riskler, stres seviyesini
yükseltir, bunun sonucu olarak da ruhsal ve fiziksel sağlıkta ciddi bozulmalara
neden olabilir. Bu risk kategorileri, risk değerlendirmesinin birinci basamağı
boyunca incelenmelidir.
Bir takım risk kategorilerinin hariç bırakılması
ya da analizin bir yönü ile ilgilenilirken diğer yönünün göz ardı edilmesi gibi
durumların önüne geçebilmek amacıyla denetçiler, HEEPO konseptini
kullanabilirler (bkz. Tablo 1).
Tablo 1:
HEEPO konsepti
İnsan, ekipman, çevre, ürün ve organizasyon
kelimelerine karşılık gelen HEEPO, risk değerlendirmesinde ya da bir olay veya
kazanın analizinde kullanılabilir. Kazaların risk faktörleri ya da nedenleri
genel olarak farklı alan ve kategorilere konulabilmektedir. HEEPO, muhtemel
risk faktörleri ya da bir konuda herhangi bir yönde gereğinden fazla yoğunlaşmanın
önüne geçilmesinde yardımcı olabilmektedir.
|
|
Tehlikeler, risk faktörleri ve nedenler
aşağıdakiler ile ilişkilendirilebilir:
|
L Sağlığı tehdit eden uzun vadeli
tehlikelerin göz ardı edilmesi
Yüzeysel yapılan risk değerlendirmelerinin
gerçekleştirilmesi sürecinde, daha olası riskler üzerine odaklanılmıştır.
Zihinsel etkenler gibi uzun süreli etkenlerin yanı sıra, kimyasal maddeler ya
da yüksek seviyedeki gürültüye maruziyetlerden kaynaklanan ve kolaylıkla
gözlemlenemeyen ve göz ardı edilen riskler de ihmal edilebilmektedir.
L Yalnızca çalışma talimatlarına bakmak ve
çalışanları dahil etmemek
Gerçek yaşamdaki uygulama, işin rehberde
tanımlandığı şeklinden daha farklı olabilmektedir. Bu nedenle, işyeri ve
proseslerde gerçekte nelerin olduğuna bakmak gerekmektedir. Genel olarak
deneyimli çalışanlar, işyerlerini ve işleyişi en iyi bilenlerdir. Bu nedenle,
çalışanları gözlemlemek ve fikir sormak önemlidir.
L Kontrol listesinin katı bir şekilde
uygulanması
Tehlike kavramı, kontrol listesinde değinilen
çeşiti tehlikelerin yanında, çalışma esnasında çalışanların birbirleriyle olan
etkileşimi de göz önünde bulundurularak uygulanmalıdır. Etkileşimin miktarı ve
yoğunluğu, risk seviyesini etkileyecektir.
En basit durumlarda tehlikeler, gözlemle ve
işyerindeki şartların ilgili bilgiler ile karşılaştırılması ile
belirlenebilmektedir. Daha karmaşık durumlarda ise, yukarıda bahsi geçen basit
analiz tekniklerinin yanında, hava numunesi veya makina operasyonu metot ya da
metotlarının incelenmesi de, kimyasallar ya da makinalardan kaynaklanan
tehlikelerin varlığının belirlenmesi için gerekli olabilmektedir.
Kontrol listesi nedir (veya ne değildir) ve
nasıl kullanılmalıdır?
|
L Önemli bir tehlikenin önemsiz olduğu
düşüncesiyle göz ardı edilmesi
Önemsiz oldukları düşünülse bile ya da koruyucu
tedbirler alınmış olsa dahi bütün potansiyel tehlike kaynakları kayıt altına
alınmalıdır.
İşyerleri ile ilgili bilgi toplamak, yapılan işler
ve dahil edilen çalışanlar, tehlikelerin ve risk altında olanların
tanımlanmasına yardımcı olabilir. Bilgiler, işyeri şartları ve işlerin, bir işletmenin
bölümleri arasında farklılık gösterebileceği prensibi üzerine kurulmalıdır. Bu
süreçteki eksiklikler risk değerlendirmesinin doğruluğunu ve kalitesini
etkileyebilir.
L İkincil işlerin göz ardı edilmesi
Bilgi toplama sürecinde yapılan en
yaygın hatalardan birisi, bakım ya da temizlik işleri gibi ikincil işleri
görmezden gelmektir. Bu tür işlerde ciddi kazalar meydana gelebilir.
L Taşeron ve işyerindeki ziyaretçiler
gibi diğer kişilerin, yardımcı işlerde çalışanlarının olası varlığının göz ardı
edilmesi
Bu kişiler, sadece risk altındaki kişiler oldukları
için değil, varlıkları işyerinde yeni riskler oluşturabileceği için de göz ardı
edilmemelidir. Öğrenci, toplumun bireyleri ya da hastanedeki hastalar gibi
ziyaretçiler bir işyerindeki risklere ya da alınması gereken tedbirlere alışık
olmayabilirler.
L İşverenler ve taşeronlar arasında
koordinasyonun sağlanmaması
İşverenler ve taşeronları, eylemlerini koordine
etmeli ve hem birbirlerini hem de ilgili çalışanlarını ve/veya çalışanlarının
temsilcilerini tehlikeler ve riskler hakkında bilgilendirmelidir. Örneğin,
taşeronlar kendi nakliyelerini iş sahasına getirebilir, ağır ekipmanları
kaldırabilir ya da materyallerini geçiş yollarının yakınına taşıyabilirler. Bu
tarz faaliyetler normalde orada görev yapan çalışanlar için potansiyel olarak
tehlikelidir çünkü onlar için bu tarz faaliyetler alışıla gelmişin dışındadır.
L Özellikle risk altında olabilecek çalışan
gruplarının dahil edilmemesi
Bu, hamile kadınları, yaşlı çalışanları ya da
engelli kişileri kapsayabilir. Bu hassas çalışanlar diğerlerinden daha fazla
risk altında olabilir ya da ek risklere maruz kalabilir. Dolayısıyla, onların
özel risk durumları göz ardı edilmemelidir. Önleyici tedbirler bütün
çalışanlara fayda sağlamalıdır.
L Sadece özel durumlarda kullanılan
ekipmanların kayıt altına alınmaması
Eski, gereksiz ya da nadiren kullanılan ekipmanlar
bir risk değerlendirmesinde gözden kaçırılabilir. Ancak, bazı durumlarda
tehlike oluşturabilirler. Dolayısıyla, işyerindeki bütün ekipmanlar kayıt
altına alınmalıdır.
L Kazaların ve hastalıkların kaydedilmemesi
Kaza ve hastalıkların kayıt altına alınması, risk
değerlendirme sürecinin bu safhasına her zaman dahil edilmemektedir. Ancak bu
veriler, tehlike ve tehlikeli alanlar ile alerjisi olanlar gibi hassas
çalışanların kayıtları hakkında önemli bilgiler sunabilir. Eğer işyerinde ramak
kala atlatılan kazalar ya da tehlike durumları hakkındaki veriler kaydedilmiş
ise bunlar da dahil edilmelidir.
2. Adım: Tehlikelerden kaynaklanan risklerin değerlendirilmesi
Sürecin bu adımında bir tehlikenin yol açabileceği
zararın olasılığı ve ciddiyeti göz önünde bulundurularak riskler tahmin
edilmektedir. Bir risk, meydana gelen zararın olasılığı ve zararın potansiyel
kapsamı olarak tanımlanabilir.
L Risklerin tamamen değerlendirilmemesi
Tehlikeli olaylardan kaynaklanan bütün sonuçları
tanımlayın. Hem ilk etaptaki sonuçları hem de belirli bir süre geçtikten
sonrakileri düşünün (geciken sonuçların düşünülmesi güvenlik risklerinden çok
hastalıkların değerlendirilmesi sırasında daha uygundur). Olabilecek en kötü
şey hakkında daha gerçekçi olun ve küçük risklere doğru ilerleyin. Süreçteki
her şey bu değerlendirmeden geçmektedir, dolayısıyla hiç bir şeyin atlanmaması
gerekmektedir.
L Yanlış bir güvenlik hissinin yaratılması
Riskin değerlendirilmesi yanlış bir güvenlik hissi
yaratabilir ancak bir riskin tespit edilmesi, onu işyerinde ortadan
kaldırmamaktadır. Tehlikelerin ve onlarla bağlantılı risklerin ortaya
çıkarılması sadece başlangıçtır, asıl sorun etkili önleyici tedbirlerin
alınmasıdır.
L Etki, maruziyet sıklığı ve olasılık tahmini
sırasında bir olaydan bir diğerine geçilmesi
Değerlendirmeyi yapan kişinin, bir olayı
değerlendirmeye karar verdiğinde bütün değerlendirme sürecinde bu olaya bağlı
kalması önemlidir. Ne de olsa farklı olaylar farklı sonuçlar verebilir.
Örneğin, çalışanlar sıklıkla ağır kutular
kaldırıyorsa, kas-iskelet sistemi hastalıklarına yakalanma riskleri artacaktır.
- 1. Olay, üretim
alanında çalışırken sadece ağır kutuları kaldıran bir çalışanı
kapsamaktadır.
- 2. Olay ise,
diğer alanlarda çalışırken ayrıca ağır kutuları da kaldıran bir çalışanı
kapsamaktadır.
Maruziyet sıklığı 2. olay için daha yüksektir. Kas-iskelet
sistemi hastalığına yakalanma olasılığı da daha yüksektir. Dolayısıyla, gerçek
duruma bağlı olarak değerlendirmeyi yapan kişi, hem maruziyet hem de olasılık
rakamlarını hesaplamak için tutarlı bir olay seçmelidir.
3. Adım: Önleyici faaliyete karar verme
L Önlemede sıralamayı göz ardı etme
Önleyici ve koruyucu tedbirler alınırken,
aşağıdaki genel önleme prensipler takip edilmelidir:
1. Öncelikle risklerin önlenebilir ve
kaçınılabilir olup olmadığına karar verilmelidir. Riskten kurtulmak mümkün mü?
Bu, örneğin, aşağıdaki şekilde yapılabilir:
• Görev
ya da işin gerekli olup olmadığına karar verilmesi,
• Tehlikenin
ortadan kaldırılması,
• Farklı
madde ya da iş süreçlerinin kullanılması.
2. Eğer risklerden kaçınılamıyorsa ya da
önlenemiyorsa, riskler, bu risklere maruz kalanların sağlık ve güvenliklerinin tehlikeye
atılmadığı bir seviyeye nasıl indirgenebilir. Riskleri azaltmak ve kontrol
etmek için bir strateji belirlenirken, işverenler aşağıdaki ek önleme
tedbirleri hakkında bilgilendirilmelidir:
• Riskle
kaynağında mücadele edilmesi
•
Özellikle iş yerlerinin tasarımı, iş ekipmanlarının seçimi ve iş ve üretim
yöntemlerinin seçimiyle ilgili olmak üzere, monoton işleri ve önceden
belirlenmiş iş hızını azaltmak ve bunların etkilerini hafifletmek için işin
bireye göre adapte edilmesi
• Teknik
gelişime adapte edilmesi
• Tehlikeli
olanların tehlikesizlerle ya da daha az tehlikelilerle değiştirilmesi (tehlike
yaratan makine, materyal ya da başka bir özelliğin alternatifi ile
değiştirilmesi)
• Teknolojiyi,
işin organizasyonunu, çalışma koşullarını, sosyal ilişkileri ve iş ortamıyla
ilgili faktörlerin etkisini kapsayan tutarlı bir önleme politikasının
geliştirilmesi
• Bireysel
koruyucu tedbirlerden önce, toplu koruyucu tedbirlere önem verilmesi (örneğin;
kişisel maskeler yerine yerel egzoz havalandırması aracılığıyla dumana maruz
kalmanın kontrol edilmesi)
• Çalışanlara
uygun talimatların verilmesi.
L Riskin transferi
Herhangi bir risk değerlendirmesinde ve ardından
gelen riskin ortadan kaldırılmasında ya da kontrol tedbirlerinin uygulanmasında,
riskin transfer edilmemesi çok önemlidir; yani bir probleme çözüm getirilmesi
başka bir yerde probleme neden olmamalıdır. Örneğin, yeterli havalandırma için
önlem alınmamışsa bir ofisteki gürültüyü azaltmak için çift camlı yalıtım sağlanması
faydalı olmayabilir.
L Önleyici faaliyetler hakkındaki
kararlarda çalışanlara danışılmaması ya da çalışanların bu sürece dahil
edilmemesi
Önleyici faaliyetler hakkındaki kararlar
çalışanların ya da onların temsilcilerinin dahil olması ile verilmelidir.
Çalışanlar bu karar verme sürecine katkıda bulunma ve deneyimlerini paylaşma
konusunda cesaretlendirilmelidir. Örneğin, çalışanlar önleyici bir tedbirin
uygulamada kullanımının zor olduğu durumları işaret edebilmeli ya da bir aletin
ya da makinenin tasarımının nasıl geliştirilebileceği konusunda tavsiyede
bulunabilmelidirler.
4. Adım: Harekete geçme
L Önleyici tedbirlerin uygulamasına yönelik
öncelik sırasının belirlenmemesi
Risklerin ortadan kaldırılması ya da önlenmesi
amacıyla yapılan her işin öncelik sırasına konulması elzemdir. Öncelik sırası işlemi,
riskin ciddiyetini, olayın muhtemel sonucunu, etkilenebilecek olan çalışan
sayısını ve önleyici tedbirlerin uygulanması için gerekli olan süre gibi
faktörleri göz önünde bulundurmalıdır. Bazı problemler hemen çözüme
kavuşturulamayabilir. Önceliklendirme işlemi, uzun vadede risklerin azaltılması
ya da ortadan kaldırılması adına sürecin bir parçası olarak kısa vadede
atılacak olan adımları bir araya getirmek zorunda kalabilir.
L Çalışanların dahil edilmemesi
Önleyici tedbirlerin tanıtılmasının ardından,
personel ve yöneticilerin destek ve tavsiye amacıyla nereye başvuracaklarını
bilmeleri gerekmektedir. Bu konuların değerlendirme işleminin en başında
belirlenmesi ve genel bir iyileştirme politikası içerisine dahil edilmesi
gerekmektedir. Benzer şekilde, çalışanların, kişisel koruyucu donanımların (KKD)
seçimi ve kullanılması konularına dahil edilmesi özellikle önemlidir.
İşverenlerin, KKD’ nin, gerekli olan korumayı sağladığından ve bu ekipmanların
sağlanması ve kullanımına yönelik uygun eğitimlerin verildiğinden emin olmaları
gerekmektedir. Çalışanların KKD’ nin uygun olup olmadığını, işlerine engel olup
olmadığını, diğer risk faktörlerini ortaya çıkarıp çıkarmadığını ya da zamanla
kullanımının giderek zorlaşıp zorlaşmadığını değerlendirmeleri gerekmektedir.
5. Adım: İzleme ve gözden geçirme
Bu adımdaki maddeler:
- Risk
değerlendirmesinin gözden geçirilmesi ve yenilenmesine yönelik yapılacak
düzenlemelere karar verilmesi
- Koruyucu ve
önleyici tedbirlerin, değerlendirmenin sonuçlarını göz önünde bulundurmasının
sağlanması
- Etkinliklerinin
sağlandığından emin olmak amacıyla koruyucu ve önleyici tedbirlerin
izlenmesi
L Risk değerlendirmesinin bir kerelik bir
zorunluluk olarak ele alınması
Bir işyerindeki risk değerlendirmesi, işyerinde,
riskin algılanmasını değiştirecek bir değişikliğin olduğu her durumda gözden
geçirilmelidir. Değişikliklere örnek vermek gerekirse: yeni bir iş sürecinin,
ekipmanın ya da malzemenin kullanılması, iş organizasyonundaki değişiklik ve
yeni atölyelerin kullanılmaya başlanması.
L Önlemlerin etkinliğinin yeterli şekilde
takip edilmemesi
Önleyici faaliyetler belirlendikten sonra, bu
faaliyetlerin etkiliğinin ölçülmesi önemlidir. Koruyucu önlemlerin etkin
uygulaması, aynı zamanda risk değerlendirmesi incelemesi yoluyla da takip edilmelidir.
Risk değerlendirmesinin kağıda dökülmesi
Çerçeve Direktifin 9. maddesi, işverenlerin,
belirli risklere maruz kalan işçi grupları da dahil, işyerindeki sağlık ve
güvenliği tehdit eden riskleri değerlendirmesi gerektiğini belirtmektedir.
Birçok ekiyle birlikte bir risk değerlendirmesi formu, risk değerlendirmesi
sonuçlarının kağıda dökülmesi konusunda uygun bir yöntemdir. Tehlikelere,
risklere ve karşılık gelen önlemlere genel bakış sağlayan genel bir form ve
bununla birlikte işletmedeki her bir departmana yönelik ilave formlar
kullanılabilir.
L Değerlendirmenin kayıt altına alınmaması
Risk değerlendirmesi kayıt altına alınmalıdır. Bu
kayıt aşağıdaki durumlara yönelik olarak kullanılabilir:
- İlgili kişilere
bilginin aktarılması,
- Gerekli olan önlemlerin
uygulanıp uygulanmadığının değerlendirilmesi için izlemenin
gerçekleştirilmesi,
- Denetim
mercilerine yönelik kanıtların elde edilmesi,
- Şartların
değişmesi durumunda herhangi bir yeniliğe gidilmesi.
Yorumlar
Yorum Gönder